چکیده

فراغت به عنوان ظرف زماني فارغ از هر نوع فعالیت و ماموریت الزامی و متعین، بخشي از فرصت زماني و سرمایه وقتی نامعین و سیال هر فرد است که معمولاً به تبع وضعیت هاو موقعیت های مختلف شخصي، شرایط و امکانات و فرصت ها و محدودیت های محيطي پوشش مي‌يابد. کميت اين مقطع و نحوه­ی بهره‌برداري از آن همواره – به ويژه تا قبل از تحولات ناشي از انقلاب صنعتي- به تبع کار و اشتغال رسمي و اجتناب ناپذیرفرد تعين مي‌يافت. اين مقطع معمولا به مجموعه ای از اشتغالات اختياري، گزينشي، غيرانتفاعي، تفنني و تفريحی با هدف نشاط‌آفريني، ملالت‌زدايي، تجديد قوا و کسب آمادگي ذهني و جسمي بيشتر براي انجام هر چه بهتر کار و تلاش، تخصیص می یابد. تقارن ظرف و مظروف باعث شده تا واژه فراغت غالبا به دومعناي زمان فارغ از هر نوع وظیفه الزامی و مجموعه‌اي از فعاليت ها و اشتغالات سرگرم کننده، تفریحی و تفننی (باويژگي ها و مختصات معين) که معمولا در این ظرف زمانی مورد توجه قرار می گیرند، به کارمی رود.

«فراغت» چه به عنوان ظرف زمانی و چه مظروف های تفننی آن، به دلیل تنوع ابعاد اززوایای مختلفی مورد مطالعه و بررسی قرار گرفته یا سزاوار بررسی است. از جمله این ابعاد توجه به قواعد، معیارها، هنجارها، دستورالعمل ها و مقرراتی است که با الهام از منابع معتبر فرهنگی و اجتماعی استنتاج و درقالب منشورهایی خاص رفتار کنش گران را در مقام عمل و ارضای این نیاز هدایت و راهبری می کند.

ادیان الهی ازجمله اسلام به اقتضای جایگاه ارزشی، ظرفیت های آموزه ای، رسالت و ماموریت، به این بخش یعنی جنبه های ارزشی، هنجاری، توصیه ای و تجویزی موضوع فراغت و ملزومات آن عطف توجه جدی کرده و به تبع رسالت کلان خويش در هدايت و ارشاد بشر به سعادت و کمال غايي، تذکارها و رهنمودهاي حکيمانه‌اي درباره­ی  نحوه­ی بهره‌گيري از آنات معدود و گذراي عمر از جمله فرصت‌هاي فراغتي، فراروي بشر نهاده‌اند.

این نوشتار در صدد است تا اصول کلی و قواعد عام هنجاری ناظر به این حوزه را با رویکردی درون متنی ازمنابع اسلامی استنباط کند. از این رو، سوال اصلی این است که الگوی مطلوب گذران فراغت از دید اسلام به مثابه یک دین، چیست. به بیان دیگر، بایدها و نبایدیهای اسلام مشخصا بارویکرد فقهی و اخلاقی، در حوزه فراغت (نحوه گذران فرصت های فراغتی یا اشتغال به فعالیت های فراغتی و تفریحی) کدام اند؟ روش مطالعه در بخش گردآوری اطلاعات اسنادی و در بخش تحلیل و اثبات مدعا، تفهمی، عقلی و استنباطی است.

نوشتار حاضرمتضمن چهار فصل است: فصل اول به کلیات، مفاهیم و نظریه ها؛ فصل دوم به فراغت و تفریح از دیدگاه اسلام(بررسی منابع اصلی و اولی یعنی آیات و روایات)؛ فصل سوم به فراغت و تفریح از دیدگاه اسلام(بررسی منابع ثانوی و مکمل) و فصل چهارم به جمع بندی، نتیجه گیری و ارائه پیشنهادات اختصاص یافته است. برخی اطلاعات تکمیلی نیز در پایان به عنوان پیوست ضمیمه شده است.

واژگان كليدي: فراغت، تفريح، سرگرمي، کار، اسلام، هنجار، نیاز، فقه، اخلاق، کارکرد.