دیباچه

دروضعیت و زمان کنونی، پرداختن به موضوع «سبک زندگی» بیش از هر زمان دیگری اهمیت یافته است؛ زیرا در الگوهای زیستی رایج درجهان امروزی، آن‌چه موجب هویت بخشی، تمایز موقعیتی، جایگاه طبقات و مقوله بندی‌ اجتماعی می‌شود، انتخاب‌های نمادین عاملان و کنش‌گران اجتماعی از میان ظرفیت های الگویی محیط یا همان گزینش و ترجیح سبک‌های زندگی است. این تغییر که خود محصول تحولات تمدنی بویژه دست یابی به امکانات، غلبه فردگرایی، اصالت یابی التذاذ و تنوع و رشد مصرف‌گرایی بویژه از نوع متظاهرانه آن است، سبک‌های زندگی را به گونه‌ای رقم زده که مستمرا بر آزادی، تنوع خواهی و بسط دامنه انتخاب و گزینش عاملان انسانی از میان متغیرهای محیطی افزوده شده است. انسان همان‌گونه که در عرصه‌ی مدیریت بدن و پوشش و آرایش به انتخاب‌های نمادین به صورتی سیال و ظاهرا بی وقفه دست می زند، در عرصه‌های روابط اجتماعی، الگوهای زیستی، مناسبات محیطی و گونه های مختلف بودن و شدن نیز رفتارهای انتخاب‌گرایانه بسیار وسیع و متنوعی دارد. ردیدی نیست که روابط انسانی، کمیت وکیفیت آن در ساحت های مختلف و نیز گونه‌های مختلف آن به تبع موقعیت های مختلف فرد از مصادیق بارز سبک زندگی شمرده می شوند. مهمانی و میزبانی نیز که یکی از مهم‌ترین عرصه‌های روابط اجتماعی است، از جمله مهم‌ترین موضوعاتی است که توجه به آن در سبک زندگی بویژه با عطف توجه به معیارهای مورد نظر در سبک زندگی اسلامی و بالاخص برای جامعه ایرانی اسلامی ما که می خواهد براساس الگوهای اسلامی زندگی کند، اهمیت مضاعف دارد. دلیل این امر این است که در سبک زندگی و ساحت‌های آن همچون مهمانی و میزبانی، اولا زمینه‌های طرح و تبارز الگوها و در نتیجه ترجیحات و انتخاب‌های فردی وجود دارد، و به همین دلیل می تواند زمینه بروز و ظهور علایق فردی و جمعی متنوعی را فراهم آورد. ثانیا، سبک زندگی عموما و الگوی انتخابی درساحت مهمانی و میزبانی، بالقوه آثار برجسته و قابل توجهی در تقویت نظام عاطفی جامعه، تشدید و پایداری روابط اجتماعی و تقویت وتعمیق همبستگی های اجتماعی دارد. از این رو، نهاد یا سنت مهمانی جایگاه و اهمیت مهمی در سبک زندگی بشر داشته و دارد و در سبک زندگی اسلامی نیز همانگونه در متن اشاره شده است، از جایگاه و اهمیت بسیار بالایی برخوردار است. در این سبک چون عموم «خلق الله» به مثابه «عیال الله» فرض شده اند، تمامی روابط و تعاملات مادی و معنوی برمداری شبه خانوادگی و توام با عواطف انسانی تنظیم شده است. حرکت در این مسیر به طور طبیعی، محبّت و رضایت الهی را به دنبال دارد.  از این رو، مهمانی و میزبانی نیز همچون سایر کنش ها و روابط و تعاملات انسانی، اگر بخواهد «رنگ الهی» به خود بگیرد باید با نیت و انگیزه الهی و رعایت معیارها و ارزش های دینی و بایسته های الزامی و ترجیحی آن توام و همراه باشد و به افزایش و تعمیق روابط انسانی و همبستگی اجتماعی کمک کند. از این رو، بررسی و بازخوانی سنت مهمانی در سبک زندگی اسلامی بویژه بارویکرد جامعه شناختی و تحلیل کارکردی و بالاخص به عنوان یکی ازمولفه های سبک زندگی اسلامی که در عصرو زمان حاضر تحت تاثیر برخی تحولات به چالش هایی نیزمبتلا شده است، از اهمیت بسیار زیادی برخوردار است.

تردیدی نیست که تضعیف جایگاه و موقعیت مهمانی در جامعه اسلامی، کاهش انگیزه برای مشارکت در آن به عنوان میزبان و مهمان، غلبه سبک ها و فرم های وارداتی ناهمخوان با روح و فلسفه آن، ضعف التزام به رعایت بایسته های ارزشی و هنجاری متناسب با معیارهای اسلامی و… نتایج کارکردی و آثارمورد انتظار از آن را نیز قویا متاثر خواهد ساخت.

بی شک، تلاش در جهت تقویت بن مایه های فرهنگ دینی جامعه که به یمن انقلاب اسلامی زمینه های آن فراهم آمده و نیز تلاش در جهت تبیین و تشریع سبک های زیستی بر آمده از فرهنگ اسلامی ایرانی متناسب با اقتضائات کنونی جامعه ایران و شرایط دوران، به صورت غیر مستقیم زمینه توجه و التفات و لزوم بازخوانی و اصلاح الگوهای رفتاری در سطوح خرد همچون مهمانی را نیز فراهم آورده است. بی شک، بازبینی و اصلاح الگو یا الگوهای رایج مهمانی همچون سایر مولفه های فرهنگی اجتماعی، علاوه بر سیاستگذاری و برنامه ریزی، اصلاحات ساختاری، نیاز به فرهنگ سازی، نظام سازی، گفتمان سازی، جامعه پذیری متناسب دارد. بدیهی است که شناخت و استنباط سبک های زیستی تاسیسی یا تاییدی مورد نظراسلام و نیز اعمال اصلاحات متناسب در الگوهای رایج مستلزم انجام مطالعات و پژوهش های علمی است.   این مطالعه در صدد است تا جایگاه سنت مهمانی، بایسته های ارزشی و هنجاری،  آثار و نتایج فردی و اجتماعی، عوامل تضعیف کننده و تقویت کننده الگوی مرجح، موانع موجود در مسیر التزام عملی به الگو یا الگوهای سنتی رایج،  چیستی و چرایی الگوهای بدیل  و عصری را با محوریت آیات و روایات و مواضع ارزشی و هنجاری(بایسته های الزامی و ترجیحی) و قواعد الگویی مورد نظر اسلام مورد بررسی و تحلیل قرار دهد.

به لحاظ ساختاری این تحقیق در قالب چهار فصل و یک جمع‌بندی سازماندهی شده است. در فصل نخست، مهمانی و میزبانی به صورت مفهومی تبیین شده و انواع و آثار آن در فرهنگ اسلامی مورد بحث قرار گرفته است. در فصل دوم و سوم با ارجاع به آموزه‌های دینی و مستندات روایی کوشیده شده است تا بایسته‌های مهمان‌نوازی و مهمان‌روی معرّفی گردد و در فصل چهارم نیز سعی گردیده تا علل و عوامل موثر در تضعیف سنّت مهمانی در جهان امروز مورد بحث و بررسی قرار گیرد و به دنبال آن راهکاری تقویت جایگاه مهمانی در سبک زندگی اسلامی پیشنهاد گردد.

توفیق در انجام این پژوهش، بیش از هر چیز مرهون الطاف حق تعالی و عنایات ائمه اطهار:، است. از این رو، با خضوع و تضرع تمام، سجده شکر برآستان کبریایی اش فرو می آوریم.  همچنین از باب من لم یشکر المخلوق لم یشکر الخالق بر خود لازم می دانیم از همکاری‌های دوست فرهیخته جناب آقای حسین زاهدی و ارشادات ارزنده جناب آقای دکتر فعالی ریاست محترم مؤسسه فرهنگی هنری سبک زندگی آل یاسین و جناب آقای فلاحتی، مدیر محترم گروه سبک زندگی و همکاران محترم ایشان آقایان مرادی و آتشین صدف، کمال تشکر و قدردانی را به عمل آوریم.